Yeşil Ordu Cemiyeti, 1920 yılında Anadolu’da kurulmuş bir siyasi-askeri örgüttür ismini Sovyetlerde beyaz rusyaya karşı savaşan Müslümanların oluşturduğu birlikten esinlenerek almıştır. Gizli bir dernek olmasına rağmen halk arasında yayılan söylentiler nedeniyle oldukça ünlüdür. Bazı kaynaklar Enver Paşa tarafından kurulduğunu söylüyor. Mustafa Kemal ise iç isyanlara karşı kurulduğunu söylüyor.
Arka Plan ve Kuruluş Amacı
Yeşil Ordu Cemiyeti, İstanbul’un tutucu çevrelerinin Ulusal Kurtuluş Hareketi’ni bolşeviklikle suçladığı dönemde ortaya çıktı. Anadolu’da halk kitleleri ve özellikle askerler önünde temize çıkmak ve bolşevikliğin İslam’ın uygulamasından başka bir şey olmadığını savunarak Sovyetlerle işbirliği yapılmasına elverişli bir ortam hazırlamayı amaçladı. Yeşil Ordu Cemiyetinin biri açık biri gizli iki amacı vardı. Açık amaç Mili Kurtuluş hareketine karşı ayaklanmaları bastırmak ve halkın desteğini almak. Gizli amaç ise Anadolu hareketini Sovyetler ile bütünleştirmek ve İslam sosyalızmini kurmak.
Yeşil Ordu Cemiyeti Yönetmeliği’ne göre Cemiyet, emperyalist Avrupa’nın yoksul Asya halkını sömürmesine engel olmak, Avrupa’nın bu yöndeki çalışmalarına karşı koymak ve Asya’nın kendi özelliklerine uygun bir birlik meydana getirmek için kurulmuştur. Yeşil Ordu’nun bütün elemanlarının ana amacı, “insanlığın huzur ve saâdetini temin ve Asya halklarını birleştirmektir”, diye ifâde edilir.
Yeşil Ordu Nizâmnâmesi Cemiyetin kuruluş amacının, Avrupa emperyalizminin işgâl ve sömürü siyâsetini Asya’dan çıkarmak ve etkisini ortadan kaldırmak amacıyla kurulduğunu açıklar.
Mustafa Kemâl Paşa ise, Yeşil Ordu Cemiyeti’nin kuruluş gâyesinin, iç isyânları ve bu isyânlara karşı gönderilen düzenli ordunun tutumundan kaynaklanan nedenleri gösterir. Mustafa Kemâl Paşa, isyâncıların, üzerlerine gelen askerlere, halifenin fetvasını, padişahın askerliği kaldırdığını, Ankara’daki hükümetin gayrimeşru olduğunu söylediklerini, bunun sonucunda askerlerin, silâhlarını bırakarak memleketlerine döndüklerini bundan dolayı Yeşil Ordu Cemiyeti’nin kurulduğunu, bu Cemiyetin o zaman için yapılmak istenen inkılâplara sadık olup bunları daha iyi anladığını söylemektedir.
Üyeler ve İdeoloji
Yeşil Ordu Cemiyeti’nin genel merkezi şu üyelerden oluşuyordu; Tokat Mebûsu Nâzım (Öztelli-Resmor, 1868-1935), İzmir Mebûsu Yunus Nâdî (Abalıoğlu, 1879-1945), Bursa Mebûsu Şeyh Servet (Akdağ, 1880-1962), Saruhan Mebûsu Reşit (Çerkes Ethem’in ağabeyi), Bursa Mebûsu Muhittin Bahâ (Pars, 1885-1954), İzmit Mebûsu İbrahim Süreyya (Yiğit, 1880-1952), Eskişehir Mebûsu Hüsrev Sâmi (Kızıldoğan, 1884-1942), Eskişehir Mebûsu Eyüp Sabri (Akgöl, 1876-1950), İzmit Mebûsu Sırrı (Bellioğlu, 1876-1958), Kozan Mebûsu Mustafa (Cantekin, 1878-1955), Maliye Vekîli Hakkı Behiç (Bayiç, 1882-1943) ve Sıhhiye vekîli Dr. Adnan (Adıvar, 1882-1955).[29] Cemiyetin, genel sekreterlik görevini ise Tokat Mebûsu Nâzım Bey yapmıştı. Yapı olarak Yeşil Ordu Cemiyeti üyelerinin büyük bir kısmı İttihatçı idi. Üyelerin bir kısmı sâmimî olarak Bolşevikliğe bağlanmışlardı
Yeşil Ordu Cemiyetinin Ankara ve Eskişehirde olmak üzere iki şubesi açılmıştır. Bu iki şube de genel merkezden farklı olarak komünizm faaliyetlerine ağırlık vermişler daha sonra Ankara şube Gizli Türkiye Komünist Fırkasına dönüşmüştür.
Eskişehir de sosyalist faaliyetler için uygun bir bölgeydi. Ankara ve Eskişehiri temsilen Ethem Nejat Doğu Halkları Kurultayına ve 1. Türkiye Kömünist Partisi Kongresine katılmıştır
Çerkes Ethem ve Dağılma
Eskişehir şubesi Çerkez Ethem’i sürece dahil edince işin rengi değişmeye başladı. Örgütün artık birde silahlı gücü oluşmuştu .Yeşil Ordu’nun asıl gücü Çerkes Ethem’in eline geçtiğinde, Mustafa Kemal bu örgütü dağıtmaya çalıştı, ancak başarılı olamadı. Çerkes Ethem, komünizmin tek kurtuluş olduğunu savunuyor ve İslam-Bolşevik gazetesi Arif Oruç öncülüğünde “Yeni Dünya”yı çıkarıyordu
Mahkeme Kararı
TBMM de bulunan üyeleri de kendi destekledikleri kişiyi bakan seçtirmişleridi. Siyaseten tehlikeli olmaya başlamışlardı. Çerkez Ethemin düzenli orduya katılmak istememesi ve isyanı ile birlikte harekete geçildi. Çerkez Ethemin kuvvetleri dağıtıldı. Kendisi yunan tarafına iltica etti.
Yeşil Ordu Cemiyeti üyeleri, 21 Mart 1921’de gizli oturum yapan TBMM tarafından yargılandı. Sonuçta, ilk defa solcu kuruluşlar hakkında mahkûmiyet kararı verildi. Mahkeme Başkanı İhsan Bey, 10 Mayıs 1921’de mahkemenin kararını TBMM’ye bildirdi
Yeşil Ordu Cemiyeti, Türkiye’nin tarihinde önemli bir yer tutan gizemli bir örgüttür. Amacı, dönemin koşullarında anlaşılabilir olsa da, hala birçok soru işaretiyle çevrili bir konudur.
